Baba Tahirê Uryan [Baba Tahirê Hemedani]

Kürt geceledim; Arap uyandım! Sözü ile meşhur derviş Baba Tahir Uryan'ın doğum ve hakka yürüme tarihleri tartışmalı olsa da genel kanı 940-1020 yılları arasında yaşadığıdır. İran’ın Lorîstan – Hemedan şehrinde doğmuş, yaşamış ve orada hakka yürümüştür. Türbesi Hemedan'da kendi adıyla anılan bir tepede bulunmaktadır.

      Baba Tahir Uryan bir Yarêsan (Ahle Haq – Taife-i San ) şairidir. Şiirlerini Kürtçenin Lor (Lûrî, Lorî – Goranî) lehçesinde yazmıştır. Bazı şiirleri Yarêsanların kutsal kitabı da denen “Serencam”da yer almıştır.


      Ömer Hayyam’dan 100, Mevlana’dan 250 yıl önce yaşamış bir şair. X. yüzyıl sonları ile XI. yüzyıl başlarında yaşayan, İbn-i Sina’nın çağdaşı, divan sahibi ilk Kürt şairlerinden biri olan ve Kürtçe’nin Lur lehçesiyle yazan Baba Tahir-i Uryan’dır. Kimi Batılı araştırmacılarca Ömer Hayyam’dan daha önemli bir şair olarak kabul edilen Baba Tahir-i Uryan, Ebulvefa-yı Kürdî ve Şems-i Tebrizî ile birlikte Anadolu Aleviliğinde ve kültüründe önemli bir iz bırakmışlardır.

Baba Tahirê Uryan	Çeviri: Kul Seyyid
Her ew ku aşiqê ji can natirse Aşiq ji zencîr û zîndan natirse Dilê aşiq weke gurê birçî ye      Ku ew ji heyheya şivan natirse	Âşık olan canından korkmaz Zincirden, zindandan korkmaz Âşığın gönlü aç bir kurt gibidir Çobanın heyheyinden korkmaz

      Divanı 1927’de Tahran’da, 1989’da Türkçe, 1998 ‘de Kürtçe çevirisiyle Türkiye’de yayımlandı. Baba Tahir Uryan, Anadolu Aleviliği ve şiiri açısından da incelenmesi gereken son derece önemli bir şahsiyettir. Başta Mevlana ve Yunus Emre olmak üzere, Anadolu’da yetişen sonraki mutasavvıf- şairleri, adeta onun devamcısı olarak görürsünüz. Kendisini; “Hemedan’lı beyaz şahinim/ Ben Baba Tahir’im/ Dağda gizli yuvaya sahibim/ Ben ak-pak ve uryanım/ Hemedan’lı Tahir Sultan’ım/ Bin’de bir gelen insanım“ sözleriyle tanımlayan Baba Tahir Uryan; kimi zaman Alevilik felsefesinin özüne iner: “Bir ah çekerim, felek haberdar olur/ Bir ah çekerim, deli gönül del’olur/ Bir ah çekerim, Mansur berdar olur/Ve bir ah çekerim, Mansur “Ene’l- Hak“ olur.

      O, Yunus’tan yaklaşık iki yüz yıl önce şöyle diyecektir: “İstemem cenneti, sen olmayınca/ Nideyim huriyi, periyi sen olmayınca/ Sevinirsem bunlara kâfirim/ Tac’dan daha yücedir, bu dağınık saçım/ Böylece Şah’tan daha bahtiyarım.
      Baba Tahir Uryan’ın şu dizeleri de size Yunus’u ve sonraki Alevi ozanlarını anımsatmıyor mu?: “Elime geçerse eğer feleğin çarkı/ Ona yedi ceddin hesabını sorarım\ Birisinde yüz nimet/ Diğerinde kanlı ekmek/ Sorarım hesabını felekten/ Felekten sorarım hesabını/Bu neden böyledir?”

Lûrî Lehçesi (Baba Tahirê Uryan)	Kurmancî Lehçesine çeviri(Beşîr Botanî)
Me ger şîr û piling î, ey dil, ey dil Be mu dayim be ceng î, ey dil, ey dil Eger destem resed xûnet birîcem Biwînem ta çi reng î, ey dil, ey dil	Me ger şêr û piling î, ey dil, ey dil D’ gel min her dem li ceng î, ey dil, eydil Eger dest im giha xûna te d’rêjim Bibînim ka çi reng î, ey dil, ey dil
Dilem zar û hezîn e, çun nê nalem? Wicûdem ateşîn e, çun nê nalem? Be mû waçen kî çun û çend nalî? Çu mergem der kemîn e, çun nê nalem?	Dil im jar û xemgîn çawan ne nalim? Hebûn im agirîn çawan ne nalim? Dibêjne min çawan û çend dinalî? Ku merg im di kemîn çawan ne nalim?
Dilî şad ez dilî zareş xeber nî Selametrû zi bîmareş xeber nî Ne teqsîrî te în resmî qedîm e Kî azad ez giriftareş xeber nî	Dilê şad ageh ji dilê jar nîne Kesê xoşrewş ageh ji bîmar nîne Ne b’nasê te ev wêneyeke kevn e Ku azad ji dîlî agehdar nîne
Be şû mehwî ruxî mehpare hestem Be roz ez derd û xem bîçare hestem Tu darî der mekanî xud qerarî Mûyem kî der cîhan aware hestem	Bi şev miriyê ruyê mehpare me Bi roj ji derd û xeman bêçare me Li şûn û cihê xwe te biryar heye Ez im ku di cîhanê aware me
Gulistan cayî tu ey nazenînem Mû der gulxen be xakister nişînem Çi der gulşen, çi der gulxen, çi sehra Çu dîde wa kerem ciz te nê wînem	Gulistan cihê te ey nazenîn im Ez di gulxen û xwelî de dirûnim Çi di gulşen, çi di gulxen, çi sehra Ku çavan vedikim her te dibînim
Behar amed be sehra û der û deşt Cewanî hem beharî bud û biguzeşt Serî qebrî cewanan lale rûye Demî kî mehweşan ayen be gulgeşt	Bihar hat, hat ji bo çolê û der û deşt Biharek bû, ciwanî hat, biguzeşt Serê gora ciwanan lale zîl dide Her li dema ku zerî têne gulgeşt

      Yazılı şiirin öncülerinden biri olarak da kabul edilen Baba Tahîr’in gerçek hayatıyla ilgili gerçek bilgilerden çok onun hakkında kaynaklarda sadece söylencelere rastlanıyor. Sokaklarda çırılçıplak gezdiği ve bu yüzden ‘üryan’ lakabını taşıdığı, kendisine ‘meczup’ dendiği ve günlerce aç dolaştığı anlatılsa da bu söylencelerde, bugün onun 1123′te ölen Ömer Hayyam’dan yüzyıl önce, 1273′te ölen Mevlana Celâleddin Rumî’den iki yüz elli yıl önce çok büyük bir dörtlük ustası olduğunu biliyoruz. Felsefi görüşü, imgeleri ve sınırsız doğa algısı ile kendisinden sonra gelen Ömer Hayyam, Yunus Emre, Mevlana Celaleddinî Rumî, Feqîyê Teyran, Melayê Cizîrî ve Ehmedê Xanî gibi birçok şairi etkiledi. 1880 yılında Edvard Fitzgerald adlı oryantalistin bir araya topladığı 260 dörtlük Baba Tahîr Divanı adıyla, önce Tahran’da ardından İstanbul’da yayımlandı.